Historiek

In oorsprong oudste bidplaats van de vroegmiddeleeuwse "villa Ehinham", domein gelegen op Ename en Nederename en aldus moederkerk van de drie kerken die in de 10de tot 11de eeuw binnen het domein werden opgericht. Oudste vermelding van de kerk van Nederename in 1063. De aanvankelijk kleine eenbeukige romaanse kerk zou echter al voor 973 opgericht zijn. Vanaf 1115 bezat de Sint-Salvatorsabdij van Ename het patronaat over de Sint-Vedastuskerk. Toevoeging van gotische westtoren in de 14de tot 15de eeuw. Herstelling in het eerste kwart van de 17de eeuw van de schade aangebracht eind 16de eeuw. Romaanse vensters van zuidgevel in de loop van de 18de eeuw vervangen door grotere raamopeningen, tevens werd de kerk binnenin geplafonneerd. Herstelling van de toren in 1837 wellicht naar aanleiding van van het aanbrengen van een nieuwe klok. In 1845 werd de kerk van Nederename een afzonderlijke succursale van Ename met eigen pastoor. Plannen van 1911 tot uitbreiding in neogotische stijl door de gebroeders Todt van de te klein geworden kerk werden niet uitgevoerd. In 1939 echter werd de kerk aanzienlijk vergroot in neoromaanse stijl volgens plannen van architect H. Valcke van 1937. Tot dan was de Sint-Vedastuskerk de oudst bewaarde romaanse bidplaats in Oost-Vlaanderen van het type eenvoudige kleine zaalkerk. Achter de beuk sloot een smaller recht gesloten koor aan gevolgd door een bakstenen sacristie. Bij de vergroting van de kerk werd het romaanse koor gesloopt en vond een uitbreiding in oostelijke richting plaats met een driebeukig basilicaal schip waarbij de romaanse beuk behouden bleef als koorpartij; bijgevolg is de kerk sindsdien omgekeerd georiënteerd. In 1983-84 restauratie van de toren naar ontwerp van architect P. Vossaert.

Beschrijving

Parochiekerk een weinig achterin gelegen in een straatbocht met huidige voorgevel (oost) uitziend op de straat en nu voornamelijk achterliggend (ten westen en zuidwesten) ommuurd kerkhof reikend tot aan een afgeneden overblijvend deel van oude Scheldebocht.

De sinds 1939 omgekeerd georiënteerde kerk ontvouwt een driebeukig schip van vier traveeën met niet uitspringend transept en voorafgegaan door een driedelig portaal met aansluitend vroeger doopkapelletje (nu winterkapel) ten noorden en kwartrond traptorentje ten zuiden. Noordelijke zijbeuk eindigend op recht gesloten zijkapel. Lager koor van vier traveeën gevolgd door vierkante westtoren met vierkante traptoren in noordelijk oksel met koor. Onderkelderde sacristie met berging in L-vorm aangebouwd tegen zuidelijk oksel van koor en transept.

Vrij gedrongen en sober uitgewerkt neoromaans schip van Doornikse breuksteen onder leien zadeldaken. Twee gevelstenen met opschrift "ANNO/ 1939" in de voorpuntgevel ter hoogte van de aanzet van de punttop met kruisbekroning. Huidig koor, vroegere beuk van romaanse zaalkerk, vormt een vrij goed geconserveerd bouwwerk van Doornikse breuksteen uit de 10de eeuw. De noordgevel bewaart vier hoog geplaatste kleine rondboogvensters, gedicht tot halve muurdikte met Doornikse steen. In de zuidelijke muur steken hoge steekboogvormige 18de-eeuwse vensters in een vlakke omlijsting met oren en geprofileerde druiplijst. Onder het meest Westelijke venster is een romaanse rondbogige deuropening zichtbaar gedicht met Doornikse steen. In dezelfde gevel boven de deur komt een strook metselwerk in visgraatverband voor; een kortere strook in visgraatverband op het aansluitend deel van de westkant van het koor. Beide daklijsten van het koor rusten op het westelijke uiteinde op drie kraagsteentjes.

De vierkante gotische westelijke toren van baksteen vertoont dubbele hoeksteunberen aan de voorzijde, met één versnijding en op omlopende sokkel, deels van Doornikse steen. Laag korfboogportaal midden in de westelijke gevel met zandstenen hoekblokken, booglijst en waterlijst. Ruim spitsboogvenster erboven zonder traceerwerk. De waterlijst van de vensterboog loopt rondom de toren. Nagenoeg blinde derde torengeleding enkel voorzien van kleine rechthoekige opening in zuidkant. Daarboven jaartal 1837 in uitspringende baksteen. Boven de derde torengeleding verklimmend tot een achtkantige klokkenkamer met spitsboogvormige galmgaten. Bakstenen torenspits bekleed met leien op zandstenen kroonlijst met een verweerde waterspuwer aan noord- en zuidkant. Bakstenen traptoren verlicht door spiegaten en afgedekt door lessenaarsdak. Torenkruis met windhaan vernieuwd bij de restauratie van 1983-84.

Interieur

Interieur van neoromaans schip met gele bakstenen pijlers, gewelven, bogen en onderste zone van de wanden; voorts bepleisterde muurvlakken. Tonvormig overwelfd bepleisterd koor laatst herschilderd in 1987 in roze tinten. Zijwanden geleed door Ionische pilasters met goud gekleurde basis en kapitelen. Omlopend hoofdgestel met kroonlijst op modillons. Oorspronkelijke romaanse dakspanten van de beuk nog aanwezig boven het huidig koor.

Mobilair

Schilderijen: "Aanbidding van de Herders" door S. De Pape, doek hoofdaltaar (circa 1660-1670); "Jezus aan het kruis met de Heilige Maria Magdalena aan de voeten van het kruis" (18de-eeuws doek); "Onze-Lieve-Vrouw van Smarten, op de achtergrond taferelen uit het Lijden van Jezus" (18de-eeuws doek); "Heilige Vedastus" en "Onze-Lieve-Vrouw met Kind" uit de 18de eeuw.

Beeldhouwwerk: Engel met (vernieuwde) bazuin, eik, afkomstig van hemel van preekstoel (tweede helft van de 18de eeuw); Jezus aan het kruis, 18de-eeuws gepolychromeerd hout.

Meubilair: Barok gemarmerd houten portiekaltaar (17de eeuw), expositietroon op nieuwe altaartafel van 1954; herstelde koorbanken harmoniërend met lambriseringen, uit de 18de eeuw; voorheen hangende, eiken preekstoel in Lodewijk XVI-stijl uit de tweede helft van de 18de eeuw met toegevoegde gedeelten (waaronder voetstuk); deels originele eiken 18de-eeuwse biechtstoel in Lodewijk XVI-stijl; houten vierkante doopvont met koperen bekken uit de tweede helft van de 18de eeuw, heden sokkel voor tabernakel.

Voorheen kleiner ovaalvormig ommuurd kerkhof. Vergroting kerkhof met nieuwe ommuring gerealiseerd eind 1940. Het oud gedeelte van het kerkhof bewaart nog typische hardstenen grafmonumenten vanaf circa 1900 naast enkele ijzeren grafkruisen. Calvariekapel achterin het kerkhof deel uitmakend van de kerkhofmuur. Rechthoekige open kapel onder steil leien zadeldak van 1950. Natuurstenen Calvariebeeldengroep gesigneerd Osc. Sinia.