erfgoedobject

Café Harmonie

bouwkundig element
ID
28636
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/28636

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Café Harmonie
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is aangeduid als beschermd monument Café Harmonie met interieur
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Liberale Werkmanskring
    Deze vaststelling was geldig van tot

Beschrijving

Het imposante neoclassicistische gebouw Harmonie (voormalige Liberale Werkmanskring) met café en zaal op de bovenverdieping is gelegen aan de noordzijde van de Grote Markt. De behouden tegelpanelen in het interieur zijn gesigneerd van één van de belangrijkste Belgische producenten van bouwkeramiek uit het begin van de 20ste eeuw, "Boch Frères, La Louvière".

Historiek

Op 26 juli 1899 werd in Ronse de "Jeune Garde Liberale Démocratique" gesticht. Ze hadden hun eerste locatie in een gehuurd pand, de oude Harmonie, op de Kleine Markt. In 1900 stichtten een aantal progressieve leden een Liberale Werkmanskring met als doel de arbeiders te steunen bij ziekte, werkloosheid en stakingen. De noodzaak groeide echter om een eigen lokaal te bezitten waar de verschillende activiteiten van liberale organisaties konden plaatsvinden. Hiervoor werd in 1908 een coöperatie opgericht, "L’Harmonie, société Cooperative" of "De Coöperatieve Harmonie" onder het voorzitterschap van Gomar Vandewiele (1864-1947), industrieel, gemeente- en provincieraadslid van Ronse. Het doel van deze instelling was het uitbaten van een lokaal, waar alle liberale verenigingen hun zetel zouden hebben en alle activiteiten zouden doorgaan. Er werd een nieuwe locatie gezocht op de Grote Markt dicht bij het stadhuis waar de markt, feestelijkheden en kermissen plaats vonden. In 1908 kon een huis met tuin en achteruitgang naar de Sint-Martensstraat aangekocht worden, gefinancierd door de gefortuneerde liberale nijveraars. Het bestaande gebouw was echter niet geschikt voor de nieuwe functie en werd gesloopt. Een nieuw complex met café en feestzaal werd, volgens literatuur, gebouwd naar plannen van architect Marchand en werd met veel luister geopend op 30 juli 1911 Dit ging gepaard met de inhuldiging van het nieuwe vaandel van de Liberale Jonge Wacht. Een 120 verenigingen en maatschappijen vanuit heel België en 5.000 mensen namen deel aan de openingsfeestelijkheden met stoet, banket en bal in de feestzaal. De achterin gelegen feestzaal werd uitgebreid met de cinema Harmonie en een dancing en later verkocht aan de stad en gebruikt als stadsfeestzaal. De poort aan de Grote Markt werd verbreed in 1956. In 1977 werd de Société Cooperative in vereffening gesteld. De liquidatie duurde tot 1988. De gebouwen werden aangekocht door brouwerij Artois, anno 2009 InBev.

Het imposante neoclassicistische gebouw met café en zaal op de bovenverdieping is gelegen aan de noordzijde van de Grote Markt, sinds de middeleeuwen al het handelscentrum van Ronse. Het gebouw wordt links geflankeerd door het in 1950 vernieuwde stadhuis en rechts door een rij neoclassicistische huizen, allen met horecafunctie.

Beschrijving

Volgens literatuur werd het gebouw opgetrokken naar de plannen van architect Marchand in 1910, oorspronkelijk samen met de feestzaal in achterbouw. De neoclassicistische gevel verraadt vooral in het smeedwerk van het balkon en de luifel en in de afwerking van de consoles en de attiek een lichte art-nouveau-invloed. De anno 2009 gecementeerde en grijs geschilderde voorgevel telt vier traveeën en twee bouwlagen onder laag zadeldak (pannen). De drie rechter traveeën vormen een breed zijrisaliet begrensd door kolossale pilasters die een klassiek hoofdgestel dragen en boven de kroonlijst bekroond is met een blinde attiek. Een spiegel op de fries is voorzien van huisnaam "Harmonie". De begane grond is afgewerkt met imitatiebanden boven de hoge arduinen plint. Drie rechthoekige deurvensters met geometrische glas-in-loodmotieven in de bovenlichten geven toegang tot het café en zijn overluifeld dooreen glas en ijzeren afdak, op de schoorstukken gemerkt "H. Van Coppenolle, constructeur, Renaix" .De bovenverdieping is gemarkeerd door drie rondbogige deurvensters onder booglijst op imposten en een fraai gesmeed ijzeren balkon op hardstenen plaat en uitgelengde geschilderde hardstenen voluutconsoles, in de zijkanten voorzien van een schildje met ingekerfde letter H.

Links geeft een rechthoekige verbrede doorrit (poort verdwenen) toegang tot de vroegere feestzaal, thans de verbouwde en in onbruik geraakte stadsfeestzaal. Erboven, rechthoekig omlijst venster onder kroonlijst. Een houten kroon- en tandlijst lijnen de gevel af. De achtergevel werd uitgebouwd met een gevelbrede veranda met zes hoge steekboogvormige vensters, onder zinken tentdak. Een haakse aanbouw rechts telt twee en één bouwlaag met trappenhuis en keuken. Het café-interieur werd in de traditie van de grote Parijse en Brusselse brasseries, restaurants en grand cafés van circa 1900 ingericht. De grote rechthoekige ruimte is in het midden gestut door twee gietijzeren zuilen op geprofileerde basis en met een composietkapiteel. De volledig behouden inrichting met kwaliteitsvolle houten lambriseringen met ingewerkte spiegels tussen pilasters met composietkapiteel en friezen bevat vier figuratieve tegeltableaus speciaal op maat gemaakt door de firma Boch. De drie jachttaferelen zijn onderaan rechts gesigneerd "Boch. Frères / La Louviére", het paneel rechts vooraan is bovendien gesigneerd "E. Tondeur pt". De firma Boch, oorspronkelijk opgericht in Duitsland, sinds 1841 ook gevestigd te Sint-Vaast in de wijk die zal uitgroeien tot het zelfstandige La Louvière, start een faiencefabriek onder de naam Boch Frères Kéramis, in 1844. In de tweede helft van de 19de eeuw startte men daar met de productie van wandtegels die eerst in interieurs en vanaf circa 1896 ook in de gevelarchitectuur grote bijval hadden. Uit bewaarde catalogi zijn talrijke motieven en voorbeelden bekend die op maat konden aangepast worden.

Uitzonderlijk, zoals hier te Ronse in de Harmonie is het tegelpaneel gesigneerd. De schilder Furcy Ernest Tondeur (Houdeng-Goegnies, 1865-La Louvière, 1933) werd, volgens de bedrijfsarchieven, voor het eerst als ontwerper en uitvoerder voor Boch Frères vermeld in 1885. Hij was een uitstekende portrettist en decorateur en maakte ook verschillende grote decoratieve panelen met polychrome tegels waaronder jachtscènes. Het ensemble van Ronse grijpt duidelijk terug op een ontwerp uit de handelscatalogus, dat minstens 26 jaar in de catalogus aangeboden bleef en door het bedrijf zelf toegeschreven wordt aan Georges François De Geetere (Amiens, 1859-Halle, 1929). De Geetere was als schilder en ontwerper werkzaam bij Boch, zeker vanaf 1891. Hij ontwierp onder meer grote decoratieve panelen van polychrome tegels met historische, religieuze of romantische inslag waaronder genretaferelen, panoramische zichten en jachtscènes. Het ensemble in de Harmonie is van een onberispelijke en technisch zeer hoogstaande uitvoeringskwaliteit. De panelen zijn deels uitgevoerd in cloisonnétechniek met zwarte barbotinelijnen, deels virtuoos geschilderd in onderglazuur. Naast de drie grote tableaus met jachttaferelen (2,17 meter hoog en wisselende lengte) flankeren twee middeleeuwse figuren met valk of kaketoe een vroegere deur naar de doorrit, thans bibliotheek. Het tweede paneel links vanaf de straat toont een jachttafereel waarop onder meer een edelknaap en een edelvrouw met valken is afgebeeld. Dit tafereel grijpt duidelijk terug op een ontwerp uit de handelscatalogus van Boch van 1896. Onder het nummer 694 wordt een jachttafereel aangebonden met twee ruiters waarvan één met valk, een edelvrouw te paard en een jonge valkenier te voet. Verschillende van deze elementen vinden we hier terug. Om het tafereel meer zwier te geven werd de valk bij de uitvoering voor de Harmonie op de opgeheven arm van de vrouw geplaatst. Het eerste paneel rechts toont een jachtscène met drie ruiters waaronder één met hoog opgestoken jachthoorn, het tweede paneel toont een jachtscène met galopperende ruiter met jachthoorn. Een paneel met vogel in duikvlucht bekroont de deur rechts achter de vernieuwde toog in L-vorm. Het is een licht aangepaste uitsnede uit een ontwerp voor een groter tafereel dat als modelnummer 693 werd opgenomen in een handelscatalogus van Boch van 1896. Een fries met panelen van blauwe standaardtegels met een bloemmotief in reliëf met majolicaglazuur loopt omheen het hele café. Deze tegels komen voor op "planche 55" van de Boch-catalogus. Een gelijkaardige fries van gele bloemen zoomt de figuratieve tegelpanelen af. De middenpilasters worden versierd met een langwerpig tegelpaneel met centrale bloemenkorf en twee panelen met roosmotief en bladranken in polychrome reliëftegels. Het stucplafond is ingedeeld in panelen door zware moerbalken met omlopende geprofileerde lijsten en centrale rozetten met ventilators. De monumentale gasluchters zijn verdwenen. De zware gietijzeren radiators bleven behouden. Bij de laatste renovatiewerken werd een nieuwe plankenvloer op de vroegere beschadigde tegelvloer geplaatst. Een dubbele beglaasde deur leidt naar de traphal met brede bordestrap naar de bovenverdieping. Vooraan bevindt zich een gevelbrede ruim verlichte harmoniezaal die nu groengeschilderd is met bewaard stucplafond met moerbalken en centrale rozetjes, plankenvloer en marmeren schouwmantel. Een dubbele beglaasde deur geeft toegang tot de zaal; een tweede deur met geëtst glas in de rechter hoek van de zaal geeft toegang tot een vroeger bureau.

  • Liberaal Archief Gent, MOORKENS P., Inventaris van het archief L’Harmonie Société Coopérative Renaix (1908-1988).
  • BAECK M. & Verbrugge B. 1996: De Belgische Art Nouveau en Art Deco wandtegels, 1880-1940, Brussel.
  • BAECK M. 2003: De Belgische tegelpanelen: enige achtergrondgegevens bij de tegelpanelen in de cafés Harmonie en Local Unique te Ronse, Onze-Lieve-Waver.
  • BAECK M. & VANNESTE P. 2004: Het gebruik van polychrome bouwkeramiek in de kuststad Blankenberge, 1890-1925, Monumenten & Landschappen 23.5, 25-63.
  • BAECK M. 2008: Ronse – cafés – nota met aanvullende informatie over tegelpanelen, s.l.
  • DE ROUCQ G. 1983: Ronse... de tijd langs..., Ronse, 127.
  • HANTSON R. 1935: Livre d’Or de la Jeune Garde Libérale de Renaix, 1899-1935, Ronse.

Bron: Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DO002330, Drie cafés met wandtegels
Auteurs: Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Café Harmonie [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/28636 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.