"Huis De Brabandere", statig herenhuis in laatclassicistische stijl, mogelijk met 18de-eeuwse kern, doch herbouwd in 1835 confer jaartalsteen in achtergevel, geregistreerd in het kadaster in 1836. Grote ommuurde achterliggende tuin die zich uitstrekt tot aan de Kapellestraat en het Generaal Maczekplein, heden grotendeels stadseigendom en occasioneel toegankelijk voor het publiek.

Historiek

Op de kopergravure opgenomen in "Flandria Illustrata" van Antoon Sanderus (1641-1644) staat op de zuidoostelijke hoek met de Kapellestraat een diephuis weergegeven. Een L-vormig pand met losstaand bijgebouw aan de noordzijde wordt afgebeeld op het stadsplan van Philip Jan Lemaieur van 1786 en op het primitief kadasterplan (circa 1830).

In 1836 vermeldt het kadaster "démolition et construction d'une nouvelle maison et division", waarop Jan Van Nieuwenburg uit Tielt het herenhuis laat (her-)bouwen; het losstaand bijgebouw aan de noordzijde, langsheen de Kapellestraat, wordt nog steeds afgebeeld. Een klein bijgebouw in de tuin wordt later weer afgebroken.

Het huis wordt genoemd naar dokter De Brabandere, die deze woning betrekt in de 20ste eeuw. Volgens enkele bronnen bevindt zich tijdens de Tweede Wereldoorlog op het dak van de woning een Belgische observatiepost. In 1952 wordt de woning gedeeltelijk vernield door een brand, doch in zijn oorspronkelijke stijl hersteld, met uitzondering van de dakverdieping.

In 1978-1981 koopt het stadsbestuur de tuin van het herenhuis en laat deze occasioneel open voor het publiek, onder meer als locatie voor de tentoonstelling "Beelden Buiten" en als educatieve tuinruimte.

Beschrijving.

Herenhuis en bijgebouwen.

Exterieur. Dubbelhuis van vijf traveeën (onder meer afgeschuinde linkerhoektravee op begane grond) en drie bouwlagen, oorspronkelijk onder pannen schilddak, na de brand in 1952 opgehoogd en voorzien van platte bedaking met nieuwe opengewerkte bakstenen schoorstenen. Lijstgevel op hoge natuurstenen plint onder breed overkragende houten kroonlijst. Horizontale gevelritmering door geprofileerde doorlopende onderdorpels. Natuurstenen onderdorpels op begane grond. Rechthoekige muuropeningen, op bovenverdiepingen gevat in geriemde omlijsting.

Benedenverdieping met behouden schrijnwerk (T-ramen) met tandlijstje; luiken met duimen. Rechthoekige toegang gevat in geprofileerde natuurstenen omlijsting met overkragend hoofdgestel op voluutvormige consoles. Houten vleugeldeur met licht vooruitspringend bovenlicht met verticale verdeling. Twee natuurstenen treden. Gietijzeren voetschraper rechts. Kleine kelderroosters.

Bakstenen zijgevels doorbroken door getoogde muuropeningen waarin houtwerk met roedeverdeling. Sobere gecementeerde achtergevel met rechthoekige muuropeningen, op begane grond beluikt in drie rechtertraveeën; nieuw groot venster links. Nieuw schrijnwerk (aluminium).
Aan noordoostzijde, achteruitspringende haakse - vermoedelijk 18de-eeuwse - bijgebouwen langsheen de Kapellestraat. Verankerde baksteenbouw onder zadeldak (Vlaamse pannen); afgeronde bakstenen hoekpijler; gedichte muuropeningen. Houten poort onder ijzeren I-profiel uitkomend op de Bruggestraat.

Interieur. Centrale gang van waaruit toegang tot de belendende vertrekken, onder meer links het voormalige dokterskabinet met vestiaire en wachtplaats. Overgang naar traphal gemarkeerd door twee flankerende zuilen op zwart marmeren sokkel; zwart-witte natuurstenen tegelvloer. Houten slingertrap met natuurstenen aanzettrede, voluutvormige trappalen en ingesnoerde balusters. Verlaagd trapvenster met glas-in-loodinvulling van gekleurd glas en centraal glasraam met wapen van Tielt.

De aankleding dateert grotendeels van de herstelling na de brand in 1952, onder meer de binnendeuren met imitatiehoutbeschildering met omkadering en bekronend driehoekig hoofdgestel, de plankenvloeren en de schouwen. Voormalige leefruimte aan de tuinzijde heden omgevormd tot woonkeuken met bewaarde schouwboezem met serliana-motief en aan weerszijden beglaasde inbouwkasten.

Aan tuinzijden, bakstenen toegangstrap tot twee kelders, één afgedekt door bakstenen tongewelf, de andere door een fraai gedrukt bakstenen gewelf, per travee waaiervormig uitgewerkt met pendentiefaanzet.

Tuin

Oorspronkelijk grotendeels ommuurde tuin bestaande uit drie grosso modo afgescheiden delen: siertuin met kleine vijver, grasland met inmiddels verdwenen serre en oude boomgaard. Occasionele toegang voor publiek via poortje aan zuidoostzijde.
Ten zuidoosten ervan, aan de noordzijde van het Generaal Maczekplein, bevindt zich een bakstenen tuinmuur met kruiswegnisjes, een restant van de ommuring van 1724 van een deel van het klooster van de Grauwe Zusters, met name het voormalige "Hauweelhof", dat circa 1649-1652 via schenking door Lodewijk Van Ryckegem bij het kloosterdomein wordt gevoegd.
Recent gerestaureerde bakstenen halfhoge muur afgedekt met Vlaamse pannen, voorzien van licht uitspringende steunberen. Rondbogige kruiswegnisjes met afgeschuinde dagkanten; zwarte bakstenen aanzet- en sluitstenen.

Tuin in oorsprong aangelegd als combinatie van Engelse landschapstuin en groententuin, waarbij onderdelen gescheiden worden door beplanting met in- en uitheemse struiken en bomen.
Siertuin aan zuidwestzijde, aangelegd als park met kleine ondiepe vijver aan oostzijde. Langs muur aan de zuidoostzijde, fruitbomen (peer, appel) en kleinfruit (bessenstruiken), verder okkernoot, pruim en sierheestermassieven (onder meer Chinees klokje, boerenjasmijn, ranonkelstruik, liguster, kornoelje). Aan de noordwestzijde wordt de siertuin omsloten door grasland en rand met bijzondere parkbomen (onder meer moerascipres, es, treures, populier en doodsbeenderenboom) en struikengordel (onder meer boerenjasmijn, Lambertsnoot, aucuba). Ten oosten van de siertuin, parkbosrestant met smal wandelpad als overgang naar inmiddels verwilderde boomgaard. Rijke kruidlaag en struik- en boomlaag (onder meer hazelaar, zomereik, hulst, robinia, tamme kastanje, witte paardenkastanje, sneeuwbes, meidoorn, moerascipres, beuk, amberboom).